Sztuka bizantyjska na Cyprze – reminiscencja wspaniałej przeszłości (A)

Sztuka bizantyjska znajduje się na Cyprze wszędzie, a szczególnie dobry stan dzieł sztuki z tego gatunku (głównie fresków) sprawia, że Cypr jest centrum badań nad sztuką bizantyjską. Pierwsze wieki chrześcijaństwa i ich sztuka dotrwały do naszych czasów dzięki mozaikom z trzech kościołów – dwa z nich znajdują się w okupowanej przez Turków części wyspy.

Podstawowa trasa zachodnia to: Nikozja– Peristerona – Kalopanagiotis – klasztor Panagia tou Kykkou – Panagia (Chrysorogiatissa)  – Τala – Empa – Κato Pafos – Geroskipou – Τimi – Kouklia – Kourio –Κolossi – Limassol – Pyrga – Pera Chorio i Nikozja.

Imponujące jest to, że pomimo iż Cypr był podbijany przez wiele ludów, nie tylko zachował zabytki, ale także kontynuował tworzenie kolejnych, z pewnymi tylko wpływami zdobywców. Sztuka bizantyjska była obecna na wyspie w latach 726-843, choć z powodu ikonoklazmu najbardziej znaczącym zabytkiem, który udało się ocalić, jest ornament na wschodniej kopule pięciokopułowego kościoła w Jeroskipu. Od X wieku aż po dzień dzisiejszy sztuka bizantyjska zarówno rozkwitała, jak i przetrwała. Wszystkie proponowane zabytki na trasie tego szlaku uważane są za ważne. W Peristeronie można zwiedzić także drugi pięciokopułowy kościół (są tylko dwa).

Zabytki: kościół Agion Varnava i Ilariona w Peristerona, klasztor Agios Ioannis tou Lampadisti w Kalopanagiotis,klasztor Chrysorogiatissa w Pano Panagia, klasztor Agios Neophytos w Tala, kościół Panagia Chryseleousa w Empa, kościół Agia Kyriaki w Pafos, kościół Agia Paraskevi
w Geroskipou, kościół Agia Sofia w Timi, kościół Panagia Katholiki w Kouklia, kościół Agios Efstathios w Kolossi, klasztor Timios Stavros w Stavrovouni, Kaplica Królewska w Pyrga i kościoły Agios Georgios i Agios Dimitrianos w Dali.

Całkowita długość trasy: 280 km.

Kult Krzyża Świętego na Cypryjskim Szlaku Religijnym

Fakt, że Cypr jest położony w centrum wschodniej części Morza Śródziemnego, bardzo blisko Bliskiego Wschodu i Azji Mniejszej, sprawił, że odegrał znaczącą rolę jako przystanek w drodze do i z Ziemi Świętej. Tradycja głosi, że Agia Eleni (św. Helena), matka Konstantyna Wielkiego, podczas przenoszenia Krzyża Świętego z Palestyny zatrzymała się na Cyprze i podążała szlakiem, wzdłuż którego budowano kościoły poświęcone Świętemu Krzyżowi.

Trasa: Μoni Stavrovouniou – Tochni – Lefkara – Pelendri – Kouka – Omodos –Anogyra – Tsada.

Trasa rozpoczyna się w Moni Stavrovouniou, gdzie niestety obowiązuje zasada „avato”, co oznacza, że jest to klasztor niedostępny dla kobiet. Kościół Timios Stavros w Tochni jest jedynym kościołem zbudowanym na moście, a w kościele Pelendri o tej samej nazwie znajdują się wspaniałe freski z XII, XIII, XIV i XV wieku. W Omodos można zobaczyć fragment sznura, którym przywiązano Jezusa do krzyża.

Zabytki: klasztor Timios Stavros w Stavrovouni, kościoły Timios Stavrosa w Tochni, Lefkara, Pelendri, Kouka, klasztory Timios Stavros w Anogyra i Tsada, klasztor Timios Stavrosa Minthis w Tsada.

Całkowita długość trasy nie jest ustalona.

Klasztor Agios Panteleimon

XVIII-wieczny klasztor Agios Panteleimon, ze swoim dwuspadowym dachem, jest zlokalizowany w dolinie Achera, na północny zachód od Nikozji w wiosce Agrokipia.

Pierwotnie zespół klasztorny składał się z kościoła głównego oraz budynków znajdujących się po północnej i wschodniej stronie, podczas gdy przyziemie północnej części kościoła było podzielone na pomieszczenia magazynowe, pralnię, salę browarną oraz salę z piecami, a także pomieszczenia, gdzie produkowano słodycze. Nie ma obecnie śladów po starym kościele lub pierwotnych budynkach klasztoru.

Według inskrypcji znajdującej się nad zachodnim wejściem do kościoła, został on odrestaurowany w 1770 roku, 3 lata po powołaniu Chrystianosa na stanowisko arcybiskupa. Ikonostas był pozłacany, a ikony Jezusa, Maryi Dziewicy, Agios Panteleimon oraz Agios Nicolaos zostały wykonane w tym samym czasie przez Michalisa Thetallosa z Salonik.

Klasztor odegrał ważną rolę w czasie walk narodowowyzwoleńczych i tureckiej inwazji w 1974 roku. Został odrestaurowany tuż po 1960 roku, w 1989 roku do wschodniej części budynku dodano aneks. Obecnie klasztor pełni swoją oryginalną funkcję. 

Region: Nikozja
Adres: dolina Achera, pomiędzy Agrokipią i Mitsero
Współrzędne GPS: szer.: 35.053901 dł.: 33.139694.
Kontakt: tel.: +357 22 632 345
Godziny otwarcia: zima: codziennie: 06.00–17.00, lato: codziennie: 06.00–19.00
Okres działania: cały rok; zamknięte w święta państwowe
Cena biletu: wstęp bezpłatny (przyjmowane są donacje)
Dostęp dla osób niepełnosprawnych:  klasztor jest dostępny dla osób niepełnosprawnych, kościół nie jest dostępny.
  Godziny otwarcia i zamknięcia oraz ceny biletów wstępu mogą ulec zmianie bez wcześniejszej informacji. Sugeruje się sprawdzenie podstawowych informacji przed wizytą.

 

Kościół św. Jerzego w wiosce Lazanias

Drewniany kościół św. Jerzego pochodzi z 1855 roku i znajduje się w wiosce Lazanias.

Inskrypcja wewnątrz kościoła poświadcza, że 27 kwietnia 1865 roku mnich z własnych środków zlecił złocenie ikonostasu. Na zainteresowanie zasługuje gynaeconitis (strefa zarezerwowana dla kobiet) oraz trzy gliniane dzbany, wykorzystywane by poprawić akustykę w czasie nabożeństw. Niespotykana roślinna dekoracja została poprowadzona przez dach.

Nazwa wioski pochodzi od słowa „Lusignan”, gdyż krzyżowcy lugsinańscy założyli pierwsze gospodarstwo w tym miejscu.

Region: Nikozja
Adres: wioska Lazanias
Kontakt: tel.: +357 99 374 944 (pani Fryni Papadopoulou).
Godziny otwarcia: w kościele nabożeństwo odbywa się w jedną niedzielę w miesiącu
Okres działania: cały rok; zamknięte w święta państwowe
Cena biletu: wstęp bezpłatny 
  Godziny otwarcia i zamknięcia oraz ceny biletów wstępu mogą ulec zmianie bez wcześniejszej informacji. Sugeruje się sprawdzenie podstawowych informacji przed wizytą.

 

Kościół Panagia Chrysospiliotissa (Panagia Chrysospiliotissa Church)

Znajdujący się w pobliżu wioski Kato Deftera, 11 km na południowy zachód od Nikozji, kościół „Pani ze Złotej Jaskini” (poświęcony Matce Boskiej) prawdopodobnie pochodzi z okresu wczesnochrześcijańskiego, a forma kościoła wykutego w skale jest niespotykana na Cyprze.

Niestety dekoracje na ścianach jaskini są mocno uszkodzone i nie da się już dostrzec fresków. Duże święto religijne ma miejsce 15 sierpnia, w dzień Zaśnięcia Bogurodzicy.

Współrzędne GPS: szer: 35.091727 dł: 33.24607
 

Agios Irakleidios Convent

Irakleidios, syn pogańskiego kapłana, został wyświęcony na biskupa Tamasos przez świętych Pawła i Barnabę. Poniósł śmierć męczeńską w wieku 60 lat i został pochowany w grocie, w której mieszkał i skąd głosił Ewangelię. W 400 r. n.e. nad jego grobem zbudowano kościół.

Klasztor był kilkakrotnie niszczony i odbudowywany. Dzisiejsza zabudowa pochodzi z 1773 roku, kiedy to arcybiskup Chryzantos odrestaurował kościół i cele klasztorne. Relikwie świętego przechowywane są w kościele. Dziś funkcjonuje jako klasztor.

Region: Lefkosia (Nikozja)
Adres: Wioska Politiko, 21 km na południowy zachód od Nikozji
Współrzędne GPS: Szerokość: 35.025445 Długość: 33.24353
Nr kontaktowy: Tel.: +357 22 623 950, Fax: +357 22 624 176
Godziny pracy: poniedziałek – piątek: 08:00 – 12:30 / 15:30 – 18:00
Weekendy: 06:00 – 18:00
Czynne w okresie: Przez cały rok.
Zamknięte w święta państwowe.
Wstęp: Wolny
  Godziny otwarcia i zamknięcia, a także opłaty za wstęp mogą ulec zmianie bez uprzedzenia. Odwiedzającym zaleca się weryfikację przed wizytą.
 

 
 

Kaplica Agios Georgios Arperas

Kaplica Agios Georios Arpera jest zlokalizowana 2 km od Larnaki w wiosce Teresfanou. W średniowieczu znajdowała się tam wioska Arpera.

Kaplica została zbudowana przez dragomana Christofakisa Konstantinou w 1745 roku, w jej środku znajduje się fresk przedstawiający urzędnika i jego rodzinę jako fundatorów, oraz wiele ikon podpisanych przez malarza Ioannikosa. Uważa się, że obraz rodzinny przedstawia Dragomana ofiarującego kościół św. Grzegorzowi w podziękowaniu za pomyślne zakończenie prac nad akweduktem „Kamares” w Larnace, które on nadzorował.

Urząd dragomana został wprowadzony na Cyprze z początkiem panowania Turków osmańskich i został wycofany w 1821 roku w trakcie greckiej wojny o niepodległość. Dragomani byli odpowiedzialni za relacje między paszą (wysokim oficerem) a ludnością lokalną. Poza samym paszą byli najwyżej sytuowanymi dostojnikami.

Region: Larnaka
Adres: wioska Tersefanou
Godziny otwarcia: jak godziny otwarcia kościoła
Okres działania: cały rok; zamknięte w święta państwowe
Cena biletu: wstęp bezpłatny 
  Godziny otwarcia i zamknięcia oraz ceny biletów wstępu mogą ulec zmianie bez wcześniejszej informacji. Sugeruje się sprawdzenie podstawowych informacji przed wizytą.

 

Kościół Agios Antonios w wiosce Kelia

Kościół Agios Antonios znajduje się 9 km na zachód od Larnaki w wiosce Kelia; jest to jeden z najważniejszych bizantyjskich kościołów na Cyprze, datowany na IX wiek.

Budynek to trójnawowa przesklepiona bazylika, która kiedyś miała kopułę. W kościele znajdują się znaczące dekoracje ścienne z IX, XI i XIII wieku.

Region: Larnaka
Adres: wioska Kelia, 9 km na zachód od Larnaki, na drodze Livadia–Trouloi
Kontakt: tel.: +357 99 572 202 (pan Giannis, opiekun kościoła)
Godziny otwarcia: prosimy o uzgodnienie wizyty z opiekunem kościoła
Okres działania: cały rok; zamknięte w święta państwowe
Cena biletu: wstęp bezpłatny
Dostęp dla osób niepełnosprawnych:  oferuje pewne udogodnienia dla osób niepełnosprawnych.
  Godziny otwarcia i zamknięcia oraz ceny biletów wstępu mogą ulec zmianie bez wcześniejszej informacji. Sugeruje się sprawdzenie podstawowych informacji przed wizytą.

 

Makronissos Tombs

Grobowce Makronissos znajdują się na zachód od Agia Napa i składają się z 19 grobowców wykutych w skale, małego sanktuarium i starożytnego kamieniołomu.
Sanktuarium to prosta prostokątna zagroda, zbudowana z dużych, nieregularnych bloków. Grobowce były użytkowane w okresie hellenistycznym i rzymskim i choć przez lata (od 1872 r.) podlegały poważnym grabieżom, archeolodzy uważają, że zmarłych umieszczano w glinianych sarkofagach, które pierwotnie pokryte były trzema płaskimi płytkami.

Prostokątne wejście do grobowca pierwotnie zamykane było jedną lub dwiema płytami, a na powierzchni znaleziono stosy, charakterystyczne dla greckich zwyczajów pogrzebowych. Większość komór jest niemal identyczna z prostokątnym wykopem pośrodku i trzema ławami z boku.

Region: Ammochostos (Famagusta)
Adres: Makronissos, na zachód od Agia Napa
Nr kontaktowy: Tel.: +357 23 816 300, Fax: +357 23 722 607
Godziny pracy: Codziennie: 09:00 – 17:00
Czynne w okresie: Przez cały rok.
Zamknięte w święta państwowe.
Wstęp: Wolny
  Godziny otwarcia i zamknięcia, a także opłaty za wstęp mogą ulec zmianie bez uprzedzenia. Odwiedzającym zaleca się weryfikację przed wizytą.
 

Klasztor Agios Minas

Klasztor Agios Minas znajduje się w wiosce Vavla i jest datowany na XV wiek.

Budynek jest połączeniem stylu bizantyjskiego i gotyckiego, ze sklepieniem krzyżowym oraz portykami bocznymi; składa się z kościoła, cel klasztornych oraz innych budynków. Na ścianach północnej i południowej znajdują się dwa duże obrazy przedstawiające św. Grzegorza (Agios Georgios) i św. Minasa (Agios Minas) datowane na 1757 rok. Oprócz swoich tradycyjnych obowiązków, mniszki praktykują sztukę pisania ikon oraz sprzedają owoce i przetwory domowe.

Zaleca się zwiedzanie obiektu w skromnym ubraniu.

Region: Larnaka
Adres: wioska Vavla, w pobliżu wioski Lefkara, 38 km od Larnaki
Współrzędne GPS: szer.: 34.840245 dł.: 33.28606
Kontakt: tel.: +357 24 342 952
Godziny otwarcia: październik-kwiecień: codziennie: 09.30–11.30 i 14.00–16.00, maj-wrzesień: codziennie: 09.30–11.30 i 15.00–16.30. Zwiedzanie grupowe po wcześniejszej rezerwacji, niedostępne w weekendy.
Okres działania: cały rok; zamknięte w święta państwowe
Cena biletu: wstęp bezpłatny
Dostęp dla osób niepełnosprawnych:  rampa wejściowa
  Godziny otwarcia i zamknięcia oraz ceny biletów wstępu mogą ulec zmianie bez wcześniejszej informacji. Sugeruje się sprawdzenie podstawowych informacji przed wizytą.